الفرق بین الضاد و الظاء فی کتاب الله (کتاب)الفرق بین الضاد و الظاء فی کتاب الله عزّوجلّ و فی المشهور من الکلام اثر ابی عمرو دانی (متوفای ۴۴۴ هجری قمری) می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیتعدادی از حروف عربی از تلفظ خاصی برخوردارند که اگر در تلفظ آنها دقت کافی نشود چه بسا تبدیل به حرف دیگری شده و معنا و مفهوم کلمه عوض گردد، چون این حروف به نوبه خود در قرائت قرآن و نماز به کار گرفته می‌شوند. بنابراین تلفظ صحیح آنها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند از جمله این حروف ضاد است که برخی به اشتباه آن را ظاء نیز تلفظ نموده‌اند. و برای همین بعضی از فقهاء می‌گویند به کسی که در نماز ضاد را به ظاء تبدیل یا بین ضاد و ظاء تمییز قائل نشود اقتداء کردن جایز نیست.» دانی مؤلف این اثر بعد از این ادامه میدهد که نیاز دانش آموختگان برای شناخت این مسئله و دیدن غلط تلفظ قراء انگیزه شد که در این موضوع کتاب مستقلی را به رشته تحریر درآورم. ۲ - ساختار کتاب و گزارش محتوابعد از بررسی این دو حرف و اشتقاقات آنها در قرآن کریم متوجه شدیم که کلماتی که حرف ضاد در آنها آمده هم از لحاظ ورود آن در قرآن و هم از لحاظ اشتقاق زیاد است، از آوردن تمام کلمات ضاد و معانی آنها صرف نظر و با آوردن تمام کلماتی که در آنها ظاء و اشتقاقات آن و بررسی معانی آنها زمینه را برای شناخت و تمییز بین این دو حرف را برای خواننده این اثر مهیا نمودم. و در آخر هم علاوه بر قرآن کریم، آنچه از اشعار کهن هم از لحاظ منظوم و هم از لحاظ نثر از افراد مشهور رسیده در این اثر ضبط کردم. مؤلف بعد از این مقدمه، اول به بیان فرق بین این دو حرف از لحاظ مخارج این دو حرف و مشخص نمودن مخرج ضاد و ظاء از لحاظ علم تجوید می‌پردازد. ابی عمرو دانی، سپس در سی و دو فصل واژه‌هایی که در آنها ظاء بکار رفته و در قرآن آمده مانند ظن ، وعظ ، حظ ، غیظ ، نظر ، انظار ، ظل ، انتظار ، حفظ ، کظم ، ظل ، ظله، ظلم ، ظلمه ، عظم ، عظم، ظهر ، اظهار ، ظهار ، مظاهرة، ظما، غلط، ظهر، یقظه ، ظعن ، حظر ، ظفر ، ظفر، لفظ ، فظ، شواظ و لظی و آنها که دارای اشتقاقاتی هستند گردآوری و به شرح معانی مختلف آنها می‌پردازد و در آخر هم ۵۴ کلام مشهور عرب را در به غیر از قرآن بیان می‌کند. [۱]
الفرق بین الضاد و الظاء فی کتاب الله، ابی عمرو دانی، ص۲۹-۱۰۱.
۳ - وضعیت نسخهاین اثر دارای دو نسخه: نسخه ازهریه و دیگری نسخه مکتبة الوطنیه بدرید (طبعة کشک) بوده و از آنجا که نسخه ازهریه تام و کامل بوده بر آن اعتماد شده است و هرجا اختلافی بوده در پاورقی با عنوان «المطبوع» ذکر شده است. و در اول کتاب، ۱۲۰ مورد اختلاف درج شده است. این اثر با کوشش و تحقیق حاتم ضامن چاپ شده است. این اثر، تقریبا در تمام صفحات دارای پاورقی می‌باشد که آدرس آیات ، اختلاف نسخه و آدرس مطالبی که از آنها در متن استفاده شده آمده است. در پایان کتاب فهرست‌های کامل که عبارتند از: فهرست آیات قرآن، احادیث شریفه، فهرست اعلام ، اماکن، فرق، قبائل، امثال، اقوال، قافیه‌ها، فهرست لغات، فهرست موضوعات و فهرست مصادر گنجانده شده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعویکی نور دانشنامه تخصصی کتابشناسی و زندگی نامه |